چکیده:

نقوش به کار رفته در فر ش های ایران، سرشار از مفاهیم و معانی نمادینی است که در بستر زمان، از اساطیر، فرهنگ ها، اعتقادات و اندیشه های ایرانیان نشات گرفته است. از جمله نقوش نمادین و تکرار شده در فر ش ها، نقشمایه پرنده است. پرنده چه به صورت یک نقشمایه عام و چه به شکل خاص، هم چون طاووس، سیمرغ، هدهد و طوطی در بسیاری از فر ش های صفویه و قاجار، به عنوان دو دوره مهم و بزرگ در تاریخ این هنر، حضور یافته است.در این مقاله، مفاهیم نمادین پرنده در فرهنگ و ادبیات ایران مورد مطالعه قرار گرفته و نحوه حضور این نقشمایه در فر ش ها بررسی شده است. در این میان، پاسخ به سئوالات زیر مدنظر بوده است: پرنده در فرهنگ و ادبیات ایران حاوی چه مفاهیم نمادینی است؟ شکل و موقعیت نقوش پرندگان در فر ش های صفویه و قاجار چگونه است؟ پرنده در معنای کلی آن، نمادی از رهایی و آزادی است و انعکاس آن در طرح فرش که اغلب گلزار و بوستانی زیبا را در دیده مخاطب می نشاند، جلوه و آیتی الهی و تمثیلی از بهشت است. با این حال، هر یک از پرندگان با توجه به پشتوانه غنی فرهنگی، دارای معانی نمادین بسیاری هستند که در این نوشتار به آ نها اشاره شده است. نکته مهم این است که شکل نقوش پرندگان فر ش های قاجار نسبت به دوره صفویه، طبیعی تر و با جزییات بیش تری ترسیم شده اند. انجام تحقیق و ارایه مطالب به روش توصیفی بوده و روش گردآوری مطالب و تصاویر، کتابخانه ای و میدانی می باشد.