صنایع‌دستی استان کرمان، قبل از کرونا هم با چالش‌های فراوانی مواجه بود و هیچ‌وقت نتوانست به تناسب ارزش و ظرفیت‌هایی که دارد، در عرصه‌ی اقتصادی و فرهنگی عرض‌اندام کند. کرونا که آمد، شرایط را بدتر و بسیاری از هنرمندان را خانه‌نشین کرد. بخش زیادی از حیات و ممات صنایع‌دستی به گردشگران خارجی بسته است و از زمان تعطیلی گردشگری و همزمان با آن، تورم شدید و اوضاع بد اقتصادی، از مشتریان بازار صنایع‌دستی کاسته شد و کار به جایی رسید که تولید و صادرات آن با افت شدیدی مواجه شود.

در گفت‌وگویی که در ادامه می‌خوانید، کاظم حسین‌زاده، معاون صنایع‌دستی استان تصویر روشن‌تری از وضعیت بد و هشداردهنده‌ی صنایع‌دستی استان ارائه می‌کند. 

وضعیت تولید و صادرات صنایع‌دستی استان در شش ماه اول امسال چگونه بوده است؟

صادرات صنایع‌دستی در استان دو شکل متفاوت دارد. یکی اینکه صادرات آن به‌صورت چمدانی و دیگری، از مبادی رسمی گمرکات انجام می‌شود. برای صادرات رسمی چون زیرساخت‌ها در استان فراهم نیست، معمولا از طریق گمرکات سایر استان‌ها انجام می‌شود و بیش‌ترین حجم آن هم مربوط به گلیم شیریکی‌پیچ است که خدمات پس از تولید آن در استان‌هایی از جمله تهران و اصفهان انجام و از همان گمرکات هم معمولا صادر می‌شود. صادرات چمدانی نیز از طریق گردشگران خارجی اتفاق می‌افتد. درباره‌ی تولید صنایع‌دستی باید بگویم که در رشته‌هایی از جمله گلیم و پته، براساس تقاضای بازار، همیشه رو به رشد بوده است ولی پس از شیوع کرونا و تعطیلی گردشگری، بخش زیادی از مشتریان بازار هدف صنایع‌دستی را از دست دادیم؛ گردشگران خارجی و پس از آن داخلی دیگر نیامدند و تورم بالا هم باعث شد مشتریان بومی نیز از دست برود. بنابراین، فعلا بازار با رکود مواجه است و اگر هم تولیدی انجام شده، آن‌چنان به فروش نرفته است. 

ممکن است همین شرایط رکود صنایع‌دستی را با عدد و رقم تشریح بفرمایید؟

معمولا میزان تولید در صنایع‌دستی برآوردی است. حدود 70 هزار هنرمند داریم و نمی‌توانیم تک‌تک کارگاه‌ها را سر بزنیم که ببینیم تولید چه میزان است. تخمینی که زده می‌شود این است که ارزش تولیدات در رشته پته‌دوزی طی امسال حدود 100 میلیارد تومان بوده است. این عدد را براساس میزان تولید و قیمت بازار به دست می‌آوریم. یا مثلا برای گلیم قیمت هر متر، حدود 5 میلیون تومان است و براساس برآورد ما به 100 تا 130 میلیارد تومان می‌رسد یا رشته‌ی حصیربافی، تقریبا 30 میلیارد تومان گردش مالی دارد. اساس برآورد حجم صادرات اما میزان گردشگر خارجی است. در سال‌های 95 تا 97 و قبل از کرونا، گردشگر خیلی خوبی داشتیم و پس از آن، به‌ویژه با شیوع کرونا، خیلی افت پیدا کرده است. کل سال گذشته حدود 250 هزار دلار صادرات داشتیم که آن هم به دلیل حضور زائران سردار سلیمانی بوده است که تحول کوچکی در بازار صنایع‌دستی ایجاد شد. در شش ماه امسال هم، برآورد صادرات صنایع‌دستی ما حدود 140 هزار دلار است و تا اسفندماه احتمالا به 300 هزار دلار برسد. 

میزان صادرات در آن سال‌هایی که اشاره کردید وضعیت خوبی داشتیم چه‌قدر بوده است؟

صادرات سالانه به دو میلیون دلار می‌رسید. 

پس افت خیلی شدیدی در بازار صنایع‌دستی رخ داده است.

بله. آن سال‌ها، گردشگر خارجی طبق آمار مستند معاونت گردشگری، حدود 30 هزار نفر بوده است و به همین نسبت هم صادرات صنایع‌دستی رونق داشته است. 

در ابتدای صحبت‌تان اشاره کردید گمرکات استان زیرساخت لازم برای صادرات صنایع‌دستی را ندارند. این، موضوعی است که همیشه از آن گفته شده است. دقیقا چه زیرساخت‌هایی نیاز است و چرا کمرگ آن را تامین نمی‌کند؟

ما جلسات متعددی با مسئولان گمرک استان و اتاق بازرگانی و معاونت بازرگانی خارجی سازمان صمت استان برگزار کرده‌ایم و همه اعلام آمادگی کردند تا از صادرات محصولات صنایع‌دستی از گمرکات استان حمایت کنند اما مشکل اینجاست که زیرساخت‌های پس از تولید را در استان نداریم. گلیم شیریکی‌پیچ که در سیرجان تولید می‌شود، پس از آن بارگیری شده و به تهران می‌رود و کلیه‌ی خدمات از جمله دارکشی و قالی‌شویی و ... توسط واحدهایی حرفه‌ای در تهران روی آن صورت می‌گیرد و گلیم بازارپسند می‌شود و دیگر توجیه ندارد آن را به کرمان حمل و از اینجا صادر کنند. تجار و بازرگانان خارجی کشورهای حوزه خلیج فارس یا آذری زبان هم مستقیما به سیرجان می‌آیند و از اینجا خریدار خود را انجام می‌دهند، گلیم را به تهران برده و خدمات پس از تولید آنجا انجام و از همان تهران گلیم را صادر می‌کنند؛ اساسا، توجیه اقتصادی وجود ندارد که مجدد گلیم را به کرمان برگردانند و از گمرکات اینجا صادر کنند. بنابراین، اگر بخواهیم صادرات صنایع‌دستی از گمرکات استان صورت گیرد، نیاز است که خدمات پس از تولید در سیرجان داشته باشیم و این، نیاز به سرمایه‌گذار دارد. خیلی سعی کردیم این موضوع را پیگیری کنیم و حتی تسهیلاتی با نرخ‌های ارزان‌قیمت برای سرمایه‌گذاران در نظر گرفتیم ولی تاکنون سرمایه‌گذاری اعلام آمادگی نکرده است. 

به گلیم شیریکی‌پیچ سیرجان اشاره کردید. مدتی پیش، فعالان متعددی از این حوزه، در یکی از رسانه‌های استان نسبت به شرایط فعلی و رکود و عدم حمایت‌ها، انتقاد جدی کرده بودند. خود شما به‌عنوان متولی صنایع‌دستی استان، نگران این وضعیت نیستید که با استمرار این رکود، بافندگان گلیم یکی پس از دیگری از بازار خارج شوند و همان اتفاقی بیفتد که درمورد فرش کرمان در گذشته رخ داد؟

به هر حال، با توجه به اینکه سه گروه مشتریان را از دست داده‌ایم؛ بازار صنایع‌دستی و همه‌ی تولیدکنندگان در کل کشور با چالشی بزرگ و دشواری‌های زیادی مواجه شده‌اند. باید تلاش کنیم که تقاضا در بازار تحریک شود که یکی از راه‌ها این است شرکت‌ها و بنگاه‌های بزرگ اقتصادی استان هدایای خود را از هنرمندان صنایع‌دستی استان خریداری کنند. در همه جای دنیا هم مرسوم است که شرکت‌های بزرگ به کمک واحدهای کوچک می‌آیند. در استان، اگر هر شرکت 5، 10 میلیارد تومان سفارش و تقاضای صنایع‌دستی داشته باشند تحرک بزرگی در این بازار ایجاد می‌شود. ضمن اینکه بسیار امیدواریم با روند خوبی که واکسیناسیون پیدا کرده، شرایط طوری پیش برود که نمایشگاه‌های صنایع‌دستی را هم بتوانیم برگزار کنیم که در برنامه‌ی ما این موضوع وجود دارد تا انگیزه و رونق جدیدی در این بازار ایجاد شود. برنامه‌ی دیگر ما این است که مشارکت در نمایشگاه‌های صنایع‌دستی داشته باشیم. الان برنامه داریم که هنرمندان صنایع‌دستی استان در نمایشگاه اکسپوی دبی شرکت کنند. در مجموع، اصلی‌ترین چالش فعلی، بازار صنایع‌دستی است که باید راهکارهایی برای آن اندیشیده شود که شرکت‌های بزرگ استان خیلی می‌توانند در این خصوص کمک کنند. 

چه زمانی و به چه شکل قرار است هنرمندان کرمان در اکسپوی دبی شرکت کنند؟

زمان‌بندی شده و فکر می‌کنم کرمان در آذرماه می‌تواند حضور یابد و برنامه این است که محور حضور کرمان در اکسپو صنایع‌دستی و گردشگری باشد و ما داریم تلاش می‌کنیم تولیدات خوبی داشته باشیم و صنایع‌دستی کرمان را به خوبی معرفی کنیم. 

نگفتید؛ آیا نگران این نیستید که بافندگان گلیم شیریکی‌پیچ از بازار خارج شوند و گلیم به سرنوشت فرش دچار شود؟

این شرایط ممکن است هر لحظه و در هر رشته‌ای اتفاق بیفتد و صنایع‌دستی استان نیز با این چالش روبه‌رو است. خیلی از هنرمندان با توجه به کسادی بازار، دارند به صنایع و حرفه‌های دیگر روی می‌آورند و اگر تدبیری جدی اندیشیده نشود ممکن است با مشکلات بزرگی روبه‌رو شویم. البته سعی کردیم در حد امکان، حمایت‌هایی داشته باشیم از جمله اینکه استمهال برای تسهیلات گذشته‌ی هنرمندان داشته باشیم و امیدوار هستیم شرایط برای برگزاری نمایشگاه‌ها فراهم شود و با واکسیناسیون، گردشگران خارجی هم بیایند. آنچه که معلوم است اینکه اگر گردشگری فعال شود، بازار صنایع‌دستی دوباره راه می‌افتد. صنایع‌دستی به‌عنوان بخشی از فرهنگ و هنر استان، یک موضوع فرابخشی است و دستگاه‌های مختلف در برابر آن مسئولند. همه‌ی باید تعلق‌خاطر به این حوزه و هنرمندان آن داشته باشیم و کمک کنیم تا مشکلات آن رفع شود و این بخش از فرهنگ و هنر سرپا بماند.